Wypadanie włosów to problem, który dotyka milionów ludzi na całym świecie, niezależnie od wieku czy płci. Choć najczęściej wskazuje się na czynniki genetyczne, hormonalne czy stres, współczesna nauka coraz częściej zwraca uwagę na inny, mniej oczywisty aspekt – mikrobiom skóry głowy. Ten delikatny ekosystem drobnoustrojów zamieszkujących powierzchnię naszej głowy odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowych włosów i skóry. Coraz więcej badań wykazuje, że zaburzenia w równowadze mikroorganizmów mogą sprzyjać różnym formom łysienia.
Czym jest mikrobiom skóry głowy i jak powstaje?
Mikrobiom skóry głowy to dynamiczna wspólnota mikroorganizmów obejmująca bakterie, grzyby, wirusy i roztocza, które w sposób naturalny zasiedlają skórę głowy człowieka. Choć zwykle mówi się o mikrobiomie jelitowym, to właśnie mikrobiom skóry głowy ma ogromny wpływ na kondycję naszych włosów. Skład tego ekosystemu zaczyna kształtować się już w okresie okołoporodowym, a jego rozwój zależy od wielu czynników: sposobu porodu (naturalny czy cesarskie cięcie), karmienia (piersią czy mlekiem modyfikowanym), warunków środowiskowych i genetyki.
W dojrzałym mikrobiomie skóry głowy dominują bakterie z rodzajów Cutibacterium acnes (dawniej Propionibacterium acnes), Staphylococcus epidermidis, Corynebacterium spp., a także grzyby, przede wszystkim Malassezia spp.. Te mikroorganizmy funkcjonują w symbiozie, utrzymując barierę ochronną skóry, regulując produkcję łoju, uczestnicząc w kontrolowaniu patogenów oraz wspierając układ odpornościowy skóry.
W zdrowych warunkach mikrobiom skóry głowy utrzymuje delikatną równowagę, która zabezpiecza mieszki włosowe przed stanami zapalnymi i infekcjami. To właśnie stabilność ekosystemu mikrobiomu decyduje o tym, czy skóra głowy jest w stanie utrzymać optymalne warunki dla wzrostu włosów. Gdy równowaga ta zostaje zaburzona, dochodzi do szeregu reakcji, które mogą prowadzić do uszkodzenia mieszków włosowych i w konsekwencji do wypadania włosów.
Dysbioza mikrobiomu a utrata włosów
Dysbioza, czyli zaburzenie równowagi mikrobiomu, to stan, w którym proporcje między korzystnymi a patogennymi mikroorganizmami ulegają zachwianiu. W przypadku mikrobiomu skóry głowy oznacza to zwykle nadmierny wzrost patogenów (np. niektórych szczepów grzybów z rodzaju Malassezia) oraz spadek liczebności korzystnych bakterii.
Mechanizmy prowadzące do wypadania włosów w przebiegu dysbiozy są złożone:
-
Nadmiar grzybów Malassezia może prowadzić do mikrozapaleń mieszków włosowych, zwiększając produkcję sebum, które z kolei sprzyja dalszemu rozwojowi patogenów.
-
Wzrost liczby bakterii prozapalnych (np. niektóre szczepy Staphylococcus aureus) może indukować odpowiedź immunologiczną skóry, co powoduje przewlekły stan zapalny w obrębie mieszków włosowych.
-
Zaburzona równowaga mikrobiomu może wpływać na zaburzenie bariery hydrolipidowej skóry, co zwiększa jej przepuszczalność i podatność na czynniki zewnętrzne.
-
Chroniczne stany zapalne mieszków włosowych mogą aktywować mechanizmy apoptozy komórek macierzystych mieszka, prowadząc do miniaturyzacji włosa i w efekcie do łysienia.
-
Dysbioza może również modyfikować aktywność hormonów lokalnych i enzymów, np. 5-alfa-reduktazy, co może nasilać androgenowe wypadanie włosów.
Warto podkreślić, że różne formy łysienia – takie jak androgenowe łysienie typu męskiego i żeńskiego, łysienie plackowate czy telogenowe wypadanie włosów – mogą mieć różny związek z dysbiozą. Niemniej jednak w każdym z tych przypadków mikrobiom stanowi istotny czynnik modulujący przebieg choroby.
Czynniki zaburzające równowagę mikrobiomu skóry głowy
Na stan równowagi mikrobiomu skóry głowy wpływa wiele czynników zarówno wewnętrznych, jak i środowiskowych. Każdy z nich może w różnym stopniu destabilizować delikatny ekosystem drobnoustrojów, sprzyjając tym samym rozwojowi stanów zapalnych i wypadaniu włosów.
-
Niewłaściwa higiena skóry głowy – zbyt częste lub zbyt rzadkie mycie włosów może zakłócać naturalną równowagę mikrobiologiczną. Agresywne szampony o wysokim pH, silne detergenty (jak SLS i SLES) oraz nadużywanie produktów do stylizacji prowadzą do usunięcia ochronnej warstwy lipidowej i osłabienia bariery naskórkowej.
-
Stosowanie antybiotyków i leków przeciwgrzybiczych – kuracje farmakologiczne o szerokim spektrum działania nie tylko eliminują patogeny, ale również niszczą korzystne mikroorganizmy, prowadząc do wtórnej dysbiozy.
-
Zmiany hormonalne – wahania poziomu hormonów, zwłaszcza androgenów, wpływają na produkcję łoju, który z kolei modyfikuje środowisko mikrobiologiczne skóry głowy.
-
Stres psychiczny – przewlekły stres oddziałuje na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), zwiększając poziom kortyzolu, co zaburza funkcje immunologiczne skóry i może promować rozwój patogennych szczepów bakterii i grzybów.
-
Niewłaściwa dieta – dieta uboga w niezbędne mikro- i makroskładniki (np. cynk, biotynę, nienasycone kwasy tłuszczowe, antyoksydanty) osłabia barierę ochronną skóry i wpływa na skład mikrobiomu.
-
Warunki środowiskowe – zanieczyszczenie powietrza, promieniowanie UV, zmienna wilgotność i temperatura to dodatkowe czynniki destabilizujące florę bakteryjną skóry głowy.
Często działanie tych czynników jest synergiczne – ich nakładanie się może przyspieszać rozwój dysbiozy i pogarszać kondycję włosów w krótkim czasie.
Terapie i strategie wspierające zdrowy mikrobiom w walce z łysieniem
W kontekście prewencji i leczenia wypadania włosów coraz większą uwagę zwraca się na działania ukierunkowane na odbudowę i stabilizację mikrobiomu skóry głowy. Prawidłowe podejście wymaga wieloaspektowego działania:
-
Delikatna pielęgnacja skóry głowy – stosowanie szamponów i kosmetyków o łagodnym, lekko kwaśnym pH (ok. 4,5–5,5) pozwala zachować naturalną barierę lipidową skóry.
-
Probiotyki i prebiotyki w dermokosmetykach – coraz częściej w recepturach szamponów, masek i serum pojawiają się składniki wspierające korzystną florę bakteryjną, jak fermenty Lactobacillus, inulina czy beta-glukany.
-
Terapie przeciwzapalne – w przypadkach zaawansowanej dysbiozy pomocne bywają preparaty z piroktonem olaminy, ketokonazolem czy cynkiem PCA, które ograniczają nadmierny rozwój patogennej flory grzybiczej.
-
Wspomaganie diety – uzupełnienie diety w składniki takie jak kwasy omega-3, cynk, selen, witamina D3, witaminy z grupy B i antyoksydanty wspiera zdrowie skóry i poprawia odporność mikrobiologiczną.
-
Unikanie nadmiernego stresu – techniki relaksacyjne, medytacja, aktywność fizyczna pomagają utrzymać stabilność układu neuroendokrynnego, który pośrednio wpływa na kondycję mikrobiomu.
-
Leczenie chorób przewlekłych – choroby autoimmunologiczne, cukrzyca, zaburzenia tarczycy czy schorzenia skóry (jak ŁZS czy AZS) powinny być odpowiednio diagnozowane i leczone, ponieważ istotnie zaburzają mikrobiom skóry głowy.
Podejście do przywracania równowagi mikrobiomu musi być zawsze indywidualizowane, oparte o szczegółową diagnostykę dermatologiczną i trychologiczną, ponieważ nie ma jednej uniwersalnej recepty skutecznej dla każdego przypadku wypadania włosów.
Więcej: sposoby na łysienie.
